Lingua sarda a Biella: «nos semus appidos a sa fine de su mese»

Laboratorio linguistico – lingua materna negli incontri mensili in “Limba” – preparativi per la cerimonia del 25 novembre u.s. – piante a Nuraghe Chervu per i nuovi nati nella comunità sarda di Biella

Festa degli alberi
Biella, Nuraghe Chervu, 2° Festa degli alberi.

A su circulu Su Nuraghe de Biella nos semus appidos parizas pesonas a s’atopiu chi faghmus onzi martis, a sa fine de su mese: babbos, mamas, jajos, nonnos e nonnas pro faedhare custa borta de su 25 de Sant’Andria chi in sa tanca in ue b’est Nuraghe Ghervu piantamos arvures pro onzi pizinnu, fizos e nepodes de sardos, de prima, de secunda e de terza generatzione, naschidos intro de ocannu innoghe in Continente.
Su presidente nostru, Battista Saju, ada ispiegadu comente faghere custa zerimonia: cugnarendhe sas dies prima, si andada a sa cava a seberare e a nde atire sas pedras, ca su picapedreri chi amos jamadu, Pedru Ottino de Andorno Micca (connadu de una sarda paesana mia), las tevede iscriere. Sas arvures de nibaru sardu chi devimus piantare nos las dana sos amigos de su “Cuntzertu abbasantesu”, de Abbasanta.
Sa die de sa zerimonia, su manzanu a sas deghe e mesa nos aciapamus totu in cheja de Sanctu Sabustianu, in costume sardu chi tutu nois, omines e feminas, tenimus; sos fusileris de Su Nuraghe, issos puru in costume sardu, unicos autorizados fora de Sardigna nostra a isparare prima de s’intrada de sa Missa majore e pustis, candho si finidi e cando si faghede sa funzione a Nurage Ghervu, nois, su grupu da sa cantoria in sardu de Su Nuraghe, faghimus sa Missa cantada, prima de che andare totu cantos a Nuraghe Chervu pro sa funzione.
Partimos dae sa piata de Brusa (sardos issos puru, de mama puthumajoresa), a duos a duos comente amos detzisu, finas a Nuraghe Chervu in ue ponimos sos flores adainanti de sa pedra in amentu e onore dei sos 13.602 soldados sardos e de sos 523 biellesos mortos in sa Gherra Manna.
Pustis, pro onzi pizinnu o pizinna, si piantada un’arvure a costas de sa pedra in ue est iscolpidu su nomene insoro e si dada sa benediscione cun su trigu e, su peidru, cun s’Abba santa.
Sas feminas in costume inghiriant Nuraghe Chervu e lu beneighent betendhe su trigu e istrampende a terra su piatu boidu, seghendelu pro bona Foltuna: in su matessi mamentu si dat puru sa benediscione in “Numen de su Babbu, de su Fizu e de s’Ispiritu Sanctu“. E sos fusileris torrant a tirare a segnu isparende in aria. In su mentres chi sa zerimonia est accabada, nos ponimos in ordine pro nos che torrare a-inue semus partidos.

Cun salude Gavinu

Festas nodias e usantzias de bidda mia (prima parte)

Tracas
Carri cerimoniali, tracas a sa festa.

Bidda de traballadoris Pauli ma bidda de ispassius e de festas. S’ottanta po centu de is ominis traballànta in su sartu e puru chi calincuna festa fessit in dì de fatu, sa giorronnada podiat aspetai a s’incrasi e sa bidda fiat festa.
Donnia mesi ci ndi fiat calincuna. S’incumentzàt a gennaxru cun sa festa de Santu Sabestianu. Ci fiat ancora sa cresiedda, immoi sdarruta, in sa pratzita sua. Cuncordànta in sa piana sa statua cun totu is fretzas infrissias e acapiada a una bella mata de mandarinu prena prena de frutu chi nosu piciocheddu castiamus a ogus mannus poita dopu sa prucessioni, is obreris si ndi spicànt calencunu. A mericeddu poniant fogu a su fogadoni e totu sa genti, mannus e piticus, d’arrollianta po si callentai.
A s’incumentzu de friaxu, su dusu, ci fiat sa Candelera. Su merì prima is priorissas andant in prucessioni a cresia, cuncordanta sa statua e aprontànt is candelas de benedixi. S’incras prima de sa missa cantada fiant una prucessionedda in pratz’e cresia cun is candelas allutas, chi su Vicariu iat distribuiu a totus, e totu s’atentzioni fiat a castiai chi abarressin allutas. Chi si ndi studant po bentu o calisisiat cosa boliat nai annada mala. Sa di dopu, fiat S. Ubrai; a nosu piciocheddus si potànt a cresia po si ponni is candelas ingrusciadas in su tzugu po si liberai de is maladias de su guturu.
A martzu su dexannoi fiat sa festa de Santu Giusepi. Festa manna de totu is traballantis chi non podendi afestai sa fest’e su traballu in maju, proibia de su fascismu, dda fiant a fest’e cresia. A s’acabada ‘e martzu o in abrili ci fiat sa cida santa. Cumentzàt sa cenabara a merì. Is cunfraras andant po totu sa bidda sonendi is matracas, ca is campanas fiant acapiadas, po tzerriai sa genti a sa prucessioni de su Cristu in sa letia chi si fiat a lux’e candela. Su sabudu, dì a mengianeddu, cuncordant, in pratz’e cresia sa tina po s’acua chi apoi, su Vicariu, benedixiat, aciuvendi su ciriu tres bortas in sa tina, e totu canta canta. Su priori de is cunfraras tocàt tres bortas su potali serrau de cresia, e su Vicariu cantàt: Atollite portas ma a nosu si pariat chi cantessit “potellitu e portas”. Sa porta si oberiat e sa genti, cun is candelas allutas e canta canta, intràt in cresia. E totus aspetamus chi su predi essat cantau su Gloria e sciollessant is campanas e a su sonu de s’arrepicu, nosu piciocheddus, pigaus is fustis chi emus cuai in gemitoriu, andamus a “tocai a groria” is potalis de bidda e no sempri femus acullius cun pardulas o pistocheddu a cocoi; medas bortas s’in ci stacanta cun nd’una arrusciada di acua o s’abusciànt is canis. Sa di de Pasca Manna fiat sa di de S’Incontru. Prima de sa missa cantada, de cresia manna partiat sa prucessioni cun Nostra Sinniora bistia a lutu. Un’atra prucessioni, cun su Cristu arriisortu fiat partia de un’atra cresia po s’adobiai in su Ponti. Apenas is duas istatuas fiant a sa vista s’una de s’atra s’incrubànt a pari po tres bortas.S’urtima, candu fiant faci a pari. Bogau su velu nieddu a Nostra Sinniora e postus a costau s’unu de s’atra, tra is isparus de is guetus e su sonu de sa banda si torràt a Cresia Manna.
Sa dì dopu incumentzàt sa festa de Santa Maria Crara in Pirri ma po nosu paulesus fiat cumenti chi fessit festa nostra. Po tres dis, donnia dì, atruessamus su ponti de Mamarranca e femus giai in Pirri. Pariat una prucessioni.
Su mes’e maju incumentzàt cun sa festa de S. Efis, ma de custu nd’eus giai chistionau.
In su mes’e lamparas andamus a su pellegrinagiu a Nostra Sinnior’ ‘e Bonaria. Partemus a su chitzi de pratz ‘e cresia, a pei e in prucessioni, arrasa arrasa fintzas a sa cresia sua. Arribamus faci a is seti e mesu e su Vicariu fiat sa missa. Apustis si spartzinamus in sa costera, chi intzandus no ci fiat sa gradinata di oi, ma sceti matas di elima, po si papai su smurzu chi donniunu si fiat portau. Apustis ci calamus fintzas a Su Sicu. Assoddamus, circamus unu piscadori e cuntratamus una barchigiada. E fiat s’ocasioni po podi cumbidai a sezi in barca cun nosu, is bagadieddas cun sas calis, mancai, femus in castiadas chi, cun sa scusa de sa timoria, si lassànt pigai sa manu. Atrus tempus.
Pentzu chi donniunu de bosatrus tèngat custu arregordus e si ddus potzat contai in s’atobiu de donniasantu, impari a mei chi ap’a contai is atrus ses mesis di arregordus paulesus.

Brai Piciau

2 commenti

  1. Deu iscriu su sardo chistonau in su dialetu scalepranesu o cicu ddu iscriri e creu chi ddu cumpredeisi.
    Ogni orta chi alu su computer cicu subitu che est arribau notizia de su nuraghe e quasi sempri cei.
    Seu cuntentu ca osatrus inventaisi medas cosas bellasa e arricada puru sa conoscenza mia, solu ca certus fueddus non ddus cumprendu e cicu solu de interpretai eita olidi nai, po esempiu (appidos) non ddappu cumprendiu.
    Unu saludu sinceru de Efisiu Carta de Druetu

  2. De Efisiu Carta unu saludu corali e fraternu

    TERRA MAMMAi MiA

    Candu fui pittiu
    camminau a pampadasa in su pruini,
    comenti a unu proceddu.
    A ott’annusu pastoreddu
    infatu de is’ crabasa
    de nou pruini a respirai.
    De is’ crabasa
    a s’axrola a treulai
    po frozza de medas cosasa
    ancora pruini a pappai.

    Passanta is’ annusu e fui amanniendu
    deu ca ollia diventai
    de crabasa mannu possidenti
    ma dinai in domu non doindiada mai.
    Tropu nieddu bia su presenti
    po sa vida chi ollia po mei
    abarrai a is graziasa de atra genti
    non fu giustu, e non fiada po mei.

    Arribada esti sora de xeddai
    Abbarrai a Scalepranu
    cun su isu senza de vai?
    O futtuna forasa a ciccai?

    Scalepranu cun tui
    appu sa vamillia abbandonau
    e seu andau aillargu de s’Italia
    po non pappai prusu pruini
    ma su coru cun tui appu lassau.

    In sa vida, non si podidi nai (mai)
    candu appu perdiu mammai e babbu miu
    ia pensau de non torrai
    ma non cesti nudda de vai
    dopu unupagu de tempusu in sa menti
    Scalepranu sindi torrada a iscidai:
    arregordendimia su tempusu passau
    cantu esti bellu Scalepranu
    e sa genti chi appu lassau.
    Bengiu cun prajeri a s’agatai
    poita ca sa terra chi ma fattu
    non si podidi scaresci mai.

    Quand’ero piccolino
    camminavo gattonando nella polvere
    come un porcellino.
    A otto anni pastorello
    dietro alle capre
    di nuovo polvere respiravo.
    Dalle capre
    all’aia a trebbiare
    per forza di tante cose
    ancora polvere mangiare.

    Passavano gli anni e stavo diventando grande.
    Io che volevo diventare
    di capre grande possidente
    ma in casa soldi non ce n’era mai.
    Troppo nero vedevo il mio presente
    per la vita che volevo per me
    restare alle grazie degli altri
    non era giusto non era per me.

    E’ arrivata l’ora di scegliere
    restare a Escalaplano
    col sogno senza realizzare?
    O fortuna fuori a cercare?

    Escalaplano con te
    ho la famiglia abbandonato
    e sono andato lontano da l’Italia
    per non mangiare più polvere
    ma il cuore con te ho lasciato.

    Nella vita non si può dire (mai)
    quando ho perso mamma e babbo
    avevo pensato di non tornare
    ma non c’è niente da fare
    dopo un po’ di tempo nella mente
    Escalaplano si è di nuovo risvegliato:
    ricordandomi il tempo passato
    quanto è bello Escalaplano
    e la gente che vi ho lasciato.
    Vengo con piacere a trovarvi
    perché la terra che m’ha fatto
    non si può dimenticare mai.

    Druento 18/09/08

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato.

Questo sito usa Akismet per ridurre lo spam. Scopri come i tuoi dati vengono elaborati.