Al Circolo sardo per parlare in Limba, «e si che colat sa die»

Martedì 26 Febbraio 2013, ore 21, Biella – Laboratorio linguistico – “addopios“, incontri mensili in Limba a Su Nuraghe – Ingresso libero – Resoconto di Gennaio nelle parole di Gavinu, Luisi Melis e Brai Piciau

Calzolaio di Osilo
Calzolaio di Osilo davanti al desco, il tavolo con gli attrezzi da lavoro e gli immancabili ischentes, gli apprendisti.

A s’attobiu de su 29 de bennalzu 2013 a Su Nuraghe de Biella, in paritzos nos semun apidos in su Circulu pro faedhare in sardu, e soe restadu ispantadu intendende chi unu de nois in edade de 69 annos fudi andhadu a iscola, solu a sa telza elementare e poi a trabagliare, gasi dae 9 o 10 annos, ancora pizinnu, cominzendhe a faghere calghi cosa pro agiuare sa familia. M’ada ispantadu meda, ca a distanzia de 6 annos eo appo fattu sa telza media. So andhadu a trapagliare a 16 annos, a Sènnori, in una ditta de artigianadu tipicu sardu, a faghere su tessidore. Aia imparadu in su telalzu anticos de dhomo, ca mama fuit tessidora. Gai, apo devidu imparare in telazos mecanicos. Su chi m’ada imparadu fuidi unu inzenieri torinesu chi aiada frquentatu s’ITI de Biella. Isse, in Tatari, aiat postu una fabrica cun telalzos jacard e faghiat buscias pro s’ispesa cun disegnos sardos. Eo faghia: tapetos, mantas, tendhas, cuscinos. Subitu m’ana assiguradu cun sas marghetas de tibagliu. Frade meu, in chimbe annos de teracu pastore, de assicurazione ndhada apidos solu duos annos, ca fina a bindhighi annos fudi obligatoriu andare a iscola, e no podiada trabagliare, su tempus fu cambiandhe.
Un’ateru paesanu meu pius mannu de a mie, ada trabagliadu una bindhighina de annos: finida sa quinta elemntare l’ana mandhadu poi d’iscola a imparare s’arte de su catolarju. Sos primos duos annos l’ant postu a aderetare punzittas, poi hat cominzadu a faghere ispagu cun sos duos capuzos in finale; su difizile est a b’atacare sa tudha de porcu. Dapoi si cominzat a cosire sa tomaja poi si tiraiat in forma, si cosiada sa tozza a s’ispianteglia con s’ispau de13, poi su grambione, su sutasolu dae supra e si atacaiat sa sola e si cosia tuttu umpare; si atacat su calcanzu a punzas ei su tacone est fattu. Si si cheret si podet ferrare su taccone cun bullitas cun a conca quadrada, mentras in sa pianta de su pe, si ponent bullitas tundhas cun 5 bullitas alpinas in punta. Po finire, una pasada de ozzu seu e sas craccas (sas bottas russas) sunt finidas. Si nde fachiana finas cun su fundhu de gomma a carraimadu. Tuttu custu fudi trabagliu de una die e mesa.
Asie faghiana bottas russas, a gamba e a mesa gamba, finas qussos pro sa festa, fatos cun ataeros materiales: pedhe fine de facheta.
Sos atrezzos chi trataiana: truchittu pro secare sa pedhe, s’ispacu e sa sula pro cosire, su pe de ferru, sa prancia chi si apogiat supra su benuju e si mazaiat sa sola finas a la faghere diventare tosta pro faghere su fondhu de sas bottas. Sa maneta fudi una vasca de pedhe chena podhiches chi lu trataiana cosendhe tirendhe s’ispacu in una manu e cun satera ligada a sa maniga de sa sula.
Amus faedhadu puru de sos cojpetes chi amus in sos costumes. Parent chi siant derivados dae divisas militares pro abellimentos, su e bidha mia est de vellutu niedhu cun sas traucas longas, sos butoes in ambas partes chi arrivini finas a sa pala: di nde ada bindhighi pro parte. Pèro cadauna bidha hat su tipu de bistienta sua, divesas istoffa, colore e modellu de fattura. Binde ada chi sunt abutonados o abertos. Sa berrita no sunu solu in Sardigna nostra, ma l’ana finzas ateros populos; sas berritas minores funi sas de ogni die, de chie trabagliaida e de sos poperos. Sos chi a sa festa la poniant pius longa, funi sos propietarios, sos prinzipales de sa bidha; sa longhesa de sa berritta fit su bene chi teniant. Onzi bidha at sa usanzia de sa postura sua. Narat su diciu: «chentu concas chentu berritas» e ognunu la ponede comente cheret isse.
Amus faedhadu de comente si dromiada: in terra cun sa istoja; in letu de ghinistra; in saccones de pazza de triguindhia, cun duas aberturas pro la podere movere; in tramata de su crinu, chi fu fata dae sa pramma. Sa tramata de lana l’aiana sos ricos propietarios e calincuno pastore. Meda pastore dorommiant subra sa pedhe de breveghe e, a de die, si la poniant addossu comente mastrucca.
Una cosa chi no aia mai intesu: sa licenza agricola chi bniat dada a so soldados pro s’incunza. Ainoghe in Continebrte, sa Ferrero de Alba, cussa de su ciculatte, serraiat sa fabbrica e daiat sa licenza agricola pro trabagliare sa terra e accogliere sa nunzola, oe sinora sa ferias
A fine sero, Luisi Melis nos at leggidu una poesia iscrita dae isse e Biagiu nos at racontadu sos trastos de sa vida sua, e gasie ch’est colada sa die.

Cun salude, Gavinu

A Belvì

Accuccurau ses sutta de su meseddu de Aritzo
e unu cappeddu de nebidedda t’ammantada cando cantant is puddos,
sa manu de s’isposa toccada s’isposu e di narada ch’este giai chizzo.
Tando intendes sas primas boghes e is saludos,
andant tottus a trabajare, chie a cuile chie a arare,
prus a tardu is omines a su rimboschimentu

Luisi Melis

Is traballus de una vida

Oi est su primu atobiu de s’annu nou. Un annu in su cali deu, si Deus bolit (e is carabineris permitint, cumenti narant in bidda mia) ap’a cumpriri is otantacinc’ annus. No funt pagus e no mi potzu chesciai, mancai di aciotus nd’apa tentu no pagus. Annus de traballu chi oi mi praxit de arregordai. Certu seu stetiu afotunau poita atrus piciocheddus ant incumentzau a traballai a piticus, ma deu, fintzas a candu si seus fuius de domu po sa gherra, apu studiau sceti. Ma in su 43 is cosas funt cambiadas. Tenemu giai 15 annus, babai fiat foras de conca po curpa de is bombardamentus e toccat a mei a fai su chi issu non podiat.
Torraus a domu seu torrau a is istudius ma in su propriu tempus mi circamu calancunu traballeddu in su sartu: tzrufurai, scirrai, boddiri sramentu e binnennai. Opuru traballeddus in domus allenas: imbrachinai, fai blochetus de cimentu e cosas diaici. In su 45 seu intrau a traballai cun sa Contivecchi, cussa de is salinas de Machiareddu, in d’unu cantieri, in su portu de Casteddu, in d’unu sottomarinu chi nd’iant piscau de fund’e mari. Ddu depemus isbudiai cumpretamenti e lassai sceti su croxiu. Femu su tzeracu de su sardadori chi invecis de sardai affitàt is lamieras e deu depemu sempri fai in manera chi no ddi manchessit is bombolas de s’ossigenu. E fiat una bella scumissa passai de sa banchina, cun sa bombola a coddu, in su tauloni chi fiat de scalandroni e pariat una santzainedda. Atru incarrigu de su tzeracu fiat andai cun sa marighedda a comporai su binu po prandi: dus litrus e duas gazzosas.
Deu femu stinghiritzu e femu su solu chi podemu intrai aintru de is silurus po isviai is bullonis de is motoris. Una borta sbudiau mi seu depiu circai atru traballu. M’ant pigau in d’una dita chi arrecuperàt s’esplosivu de is munitzionis; su tritolu ddu scallamus e s’atru dd’abruxiamus. Femu is ot’oras e apusti cena crocamu in cantieri po fai sa gordiania; una noti mind’ant furau una casiddada de tritolu de 50 chillus, siguramenti is gueteris.. Cussu traballu puru peròu est finiu.
Sorri mia andàt a sa scola di avviamentu aundi sa professoressa de musica si fiat fuia cun d’un’atru maistu. Su direttori m’hat incarrigau de dda sostituiri fintzas a nd’agatai un’atra. Apu atzetau e po unus cantu mesis apu fattu su professori de musica.
In su 46, cun atrus 4 amigus eus fatu un’orchestrina e andamus a sonai in giru, e si pagànt beni poita in Casteddu ci fiat sceti s’orchestra de Linu Girau e cussa de Primu e Segundu. Dd’eus tirada fintzas a cabudannu de su 50 candu de cincu chi femus, tres seus partius sordaus. Torrau burghesu, in su 52 seu intrau a traballai comenti disegnadori in sa cimenteria de Casteddu ma su 16 de su mes’e argiolas de su 54, bintu su cuncursu, seu brintau in sa Reali. Quindix’annu de una punta a s’atra de sa Sardinnia a pitzuz de is trenus sentz’e connosci dominigu ne festas, adeì o adenoti, segundu su chi ti tocàt. Nd’apu fatu poi, atrus quindixi, bincendi unu cuncursu, a capu de su personali. In su mentris mi seu coiau e fatu dus fillus. Sempri perou, apu circai de fai calencun’atra cosa po guadangiau calencu’atru scudu. Mi praxiat a pintai quadrus ma is gornissas costànt caras e intzandus mi seu arrangiau. Mi seu fatu amigu de una butega chi frabicat gornissas, in su prociu de Sa Costa, fatu fatu andami a ciaciarrai cun issus in su mentris chi traballànt, fintzas a candu apu imparau s’arti e apu incumentzau a mi dd’as fai deu e totu. Dd’as femu puru po is atrus e guadangiamu beni.
Poi, isfrutendi is capatzidadis mias in su disegnu, donamu una manu in sa tipografia de Passamonti a cumponni e fai is lastras po sa stampa: is primus numerus de “Repubblica Sarda”, de “Il Baratto”, is Attus de sa Regioni, varias cobertinas e librus ddus apu fatus deu (“Sa mundana cummedia”, “La chiesa di S. Saturno” de s’architetu Kirowa e tanti atrus librus).
Intanti, in s’ottantaquatru, seu andau in pensioni (in bidda nanta “scibulau” ma pensu chi pagus apant mai intendiu custu fueddu) e in s’ottantaseti seu abarrau fiudu cun dus fillus de attendi, sentza chi nisciunu mi donessit una manu. Po su disisperu, a s’acabu de su ottantottu, mi seu cambiau a Milanu e subitu mi sei circau traballu. Andamu in giru a cuberai is arratas de is assiguratzionis de s’INA. In su norantacincu, sempri circhendi una sistematzioni po fillu miu seu arribau a Biella. In su mesi de maju de su 96 mi seu torrau a coiai cun d’una femina chi connoscemu giai de meda, filla de un amigu carissimu. Seu arribau a s’urtima istatzioni e mancai non mi sia setziu a giogai a pibiogama ca, gei ddu scieis totu is cosas chi fatzu, innoi s’hat a firmai su trenu candu Deus at a bolli.

Brai Piciau

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato.

Questo sito usa Akismet per ridurre lo spam. Scopri come i tuoi dati vengono elaborati.