Depeus tenni su doveri de chistionai in sardu

Costume di Sanluri
Costume di Sanluri, miliziano con picca alla processione di Sant'Efisio, Cagliari, 1° maggio 2005.

Abbiamo il dovere di parlare in sardo

Calencunu, su martis chi s’atobiaus po chistionai in sardu, si castiat, casi narendi: “Ma chini si ddu fait fai a chistionai totus impari circhendi de si cumprendi a pari?” Cussu no hat cumprendiu nudda.
In su piticu, nosu circaus de fai su chi in terra nostra, finalmenti, anti ditzidiu de fai, is chi anti cumprendiu ca su su sardu fiat “peis a sa fossa“. Sorighendi aici, prima de 50 annus, in bidda mia ci nd’hiat agatai pagu medas chi chistionint su paulesu. Bona parti de sa gioventudi di oi fadigat a cumprendi su sardu. Calencunu pentzat de ddu chistionai ma imperat fueddus italianus furriaus in sardu. Scinti pagus fueddus e puru strupiaus. A dd’is nai fueddus cumenti: masoni, màturu, coga, tistivillu, carrocia, est cumenti ddus chistionai in gregu.
Cument’est chi seus arribaus a custu puntu? Sa cosa est partia de atesu.
Totus is populus chi s’hant postu su giuali, po prima cosa hant fatu sa gherra a sa lingua poita cumprendiant chi sceti fendi sparessi sa lingua de unu populu s’arrennescit a dd’assromai. Bonu urtimus is piemontesus. Cun d’una Lei, su rei de Sardinnia (po cumodidadi), obbrigada, in su 1760, cun d’unu pregoni de su Visurei in carriga, a imperai s’itallianu in is tribunalis e in is iscolas, a una populatzioni chi no ddu scieda.
A cuss’ora, su 99 po centu de is massaius, de is pastoris, de is traballantis e su 70 po centu de is mercantis, mancai fatzessan de contus prus de unu scipiau, no scienta ne liggi ne iscriri e s’itallianu ddu chistionanta sceti su 40 po centu de is litaraus, poita s’arrestu 60 po centu chistionada ancosa su spanniolu. Sa scusa fiat ca in sardu no si podit chistionai de argumentus scientificus.
Faula manna poita in su 1827, su professori Afisinu Nonnis iscrieda e prubicada unu liburu in sardu campidanesu po sa scola de is levadoras in s’Universidadi ‘e Casteddu. D’hant imperau po corant’annus! Custa est sa prova chi, apustis de unu seculu de dominatzione, sa lingua italliana imposta, agatàda dificultadi a s’affirmai.
Perou, a pagu a pagu, cun d’unu traballu fini funti arrennescius a ponni in conca a is sardus ca s’insoru no fiada una lingua ma unu dialetu itallianu chi si depiada isbendonai po si “tzivilizai”, e batti oi e batti crasi sa cosa hat pigau porra. Ma su pei in su tzugu sighiat a cracai. A prus de is Tribunalis e de is iscolas, innui iant postu maistus continentalis chi no cumprendiant is iscolanus e is iscolanus su chi naranta issus, su sardu no si podiat imperai prusu in perunu offitziu prubicu e is giovunus chi tiranta sa leva ci ddus mandanta su prus atesu posibili in continenti. Pero, in su 15/18, candu is sardus cumbatiant che leonis in is trinceras de su Carsu, tzerriendi “fortza paris” no ddis fiat fastidiu, ca ddus ingiuada.
A pustis de sa gherra poi, est arribau cussa bella precula de Mussolini chi cun sa politica de “la carota e il bastone“, cumenti narat issu, hat acabau sa faina.
A bell’abellu anti postu in conca a sa genti ca is pipius no depiant chistionai su sardu e anti fatu crei a sa genti ca fiat bregungia su ddu chistionai.
Is babus e i mamas nostras, tra issus chistionanta in sardu ma, agruai chi s’intendessint narendi calencunu fueddu in “dialetto“. Fiada una bascesa manna.
Sa letzioni fiada imparada. Su chi no fiat arrennesciu a is ispanniolus in 400 annus de dominazioni est arrennesciu a is piemontesus in pagu prus de 150 annus. E candu s’Itallia est diventada Reprubica Democratiga, a nosu, s’est abarrada custa bregungia eredidaria, de chistionai su sardu. Tant’è berus chi su Cumun’ ‘e Casteddu, candu hat ditzidiu de torrai a is arrugas su nomini chi teniant in s’antigoriu, ddus a postus… in itallianu e aici “Su cundutu” est diventada Via del condotto, “S’arruga ‘e is panateras” Via delle panettare, “S’arruga ‘e su casu”, via del caccio e atrus istrupius simbilis. Perou seus ancora in tempus a si sarvai.
In terra nostra funti nascius cumitaus, fatu leis, iscolas e tanti atras cosas po circai de ndi strantaxiai sa lingua nostra. In su piticu, nosu puru si ‘onaus de fai po custu scopu.. Depeus tenni su doveri de chistionai in sardu comenti in itallianu, sentz’ ‘e presumimentu ma sentz’ ‘e timoria peruna. Chistioneus in sardu in donnia logu e cun totus, cun mannus e ispetzialmenti cun is piticus. Torreus puru a pregai in sardu, e nosu ddu fadeus, ch’est in sardu chi pensaus e invecis s’hant obrigau a chistionai s’itallianu fintzas in cresia.

Brai Picciau

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato.

Questo sito usa Akismet per ridurre lo spam. Scopri come i tuoi dati vengono elaborati.