Laboratorio linguistico sardo, gli antichi mestieri: is carretoneris

Martedì 25 febbraio, ore 21, Biella – incontro a Su Nuraghe con la lingua sarda – Libera partecipazione anche per chi non è o non parla sardo.

Ula Tirso (Oristano), castello per ferrare buoi
Ula Tirso (Oristano), castello per ferrare buoi.

Nel mese di gennaio si è tenuto s’atobiu, l’incontro mensile con “sos mannigos de memoria”, i mannelli di memoria, il laboratorio linguistico del Circolo Culturale Sardo Su Nuraghe. Presente un discreto numero di Soci, il presidente Battista Saiu ha letto due lettere pervenute dall’Assessorato alla Cultura della Regione Autonoma della Sardegna scritte, per la prima volta, in “Limba Comuna” la lingua sarda usata dall’Ente per gli atti ufficiali, con le quali comunicava l’accoglimento di alcuni progetti presenati dal Circolo di Biella.
Da questo fatto significativo, è iniziata la discussione, piacevolmente sorpresi dal fatto che, finalmente, la Lingua sarda venga usata negli atti di governo. Un altro gradino è stato raggiunto, nell’attesa che il prossimo sia quello dell’insegnamento e dell’uso di “sa Limba” in ogni ordine di scuola pubblica.
Biagio Picciau ci ha poi illustrato is artis isparessias, gli antichi mestieri.. Esauriente e preciso, ha raccontato il caratteristico e duro mestiere de su carretoneri, il carrettiere, fagocitato oggi dalla motorizzazione e il popolare mestiere de s’acutzaferru, l’arrotino ambulante.
La conversazione, a cui hanno partecipato in molti, si è protratta a lungo piacevolmente. Alla fine, Biagio ha annunciato il proseguimento dell’argomento nell’atobiu, l’appuntamento di febbraio che si terrà martedì prossimo 25 alle 21per illustrare altri mestieri fatti scomparire dalla tecnologia e dalla modernità.

Paulesu

Is carretoneris de Tonara, Pauli, Thiesi, Arbus, ominis coragiosus e fortis

Candu non ci fiant ancora is cambius, su trasportu de is cosas fiat fatu totu cun is carrus e carretonis: de su chi produsiat su satu e is otus a su materiali po su frabbicu, craboni, cuncimu, fascinas e totu su chi abisongiàda potai de unu logu a s’atru. Po is festas in is biddas de acanta, carrigant puru sa genti ponendi bangus e cadiras po si setzi. A sa guida ci fiant is carretoneris: ominis coragiosus e fortis, chi siat asuta ‘e su soli sputidinu in s’istadi o siat candu su tempus arrennegau trumentàt sa genti cun istrossas o su frius chi cancarat manus, peis e facis, fadiant intronai is arrodas tostadas e is ungheddas de su cuaddu insoru. Biaxanta puru adenoti, a iscuriu, sa bestia sulena, su lantioni allutu e apicau asuta ‘e su carretoni iscrarada, po mod’ ‘e nai, s’arruga.
A mengianeddu, intrendi in is biddas, cun su biaxi beni acabidau, su carretoneri si ndi strantaxàt e suchendi su cuaddu a boxi arta, tzacàt su fuetu.
Su carretoneri, casi sempri traballat po is allenus: proprietarius, cummerciantis, maistus de muru e atrus artigianus e carretoni e cuaddu fiant cos’ insoru. Sa pagadura fiat a biaxi, segundu sa longaria de s’arruga ‘e fai e sa calidadi de su carrigu
Calincunu scioberàt de traballai sceti in su sartu e inztandus si achipagiat di aradulus, stragus e donnia aina chi serbiat po sa messaritzia e traballat a gioronada, a isterrida o a biaxi candu carrigat sa maniga, s’incungia de su trigu, de sa palla, de su lori, chi podiat essiri cumandau a ddu treulai, axina cun sa cubidina, fascinas de sarmentu e ladamini. Candu non ci fiat traballu de fai in su sartu torrant a circai biaxis po gent’allena. .
Apu nomenau su fuetu, foete in logudoresu. Est unu bastoni corriatzu de linna sperrada e intriciada chi a su cabu portat acapiau, aciuntus a pari, una corria, una cordedde ‘e cannai chi acabat cun sa luntza, un’arrogu de ispagu chi fatu fatu si cambiat. Su manigu, prus o mancu de unu metru est fatu de s’afferradroxu, su nebidu, de linna de arenada o de olia sperrada in cuatru o in ses e trotoxendiddas a pari de manera chi siat forti e corriatzu, chi potzat tramudai totu sa fortza a sa coa po dda fai tzacai. Su tzachidu non est su sonu de s’atumbidu cun calencuna cosa ma est sceti unu “bang supersonico”, cussu chi faint is arriopranus modernus candu trapassant su muru de su sonu. Su fuetu fait sa propria cosa. Su movimentu chi fait s’omini cun s’afferradroxu fait in manera chi sa coa de ispagu pighit una velotzidadi de prus de 1.200 km a s’ora, causendi su tzachidu.
Oi chi cuaddu e carretoni ant fatu su tempus insoru, is carretoneris amantiosus de su fuetu formant grupus de fueteris chi faint spetaculus folcloristicus tzachendi is fuetus a tempus de ballus ma prus che totu faint unu provu de abilesa. In Sardinnia is carretoneris prus nomenaus fiant is de Tonara, Pauli, Thiesi, Arbus de innui beniant bonus e lestrus carretoneris. Issus s’impiciant puru de sa doma de su cuaddu abituendiddu, a pagu a pagu, a sa coddàna e a sa sedda finas a ddu podi giungi a su carru e a su tragu de s’aradulu. Puru s’incura de is frunimentus fiat manigiu de donnia di. Totu un’arringhera de cumpetentzias po is calis non ci fiat bisongiu de andai a iscola o de scientimentu deveras ma fiat bastanti a castiai is prus ispertus e imparai cun s’esempiu.

S’acutzaferru

In su passau s’acutzaferru, tanti bortas, fiat s’arti sua trantzendisì de una bidda a s’atra cun d’unu arramponi mesu bricicreta e mesu carrixeddu achipagiau cun d’una arroda manna de linna ferrada. Su carrisceddu arribau a su logu, beniat furriau a s’imbressi e cambiat bisura. Un’aina de traballu. A s’arroda beniat aganciau unu pedali e fissada sa cringa de trasmissioni de su movimentu a sa mola e, in d’unu spuntone de su carrixeddu, s’acutzaferru fissat unu botulu di acua, chi stiddiat a pitzus de sa mola, arregulau de unu grifoneddu, po dda ungi.
Po acutzai un’aina s’acutzaferru fiat movi s’arroda cun su pedali e cun ingestus adasiaus dda passat in sa mola fintzas chi s’aina fessit acutza.
Is feminas aspetant de intendi s’aboxinu de s’acutzaferri po acutzai is ainas de domu: “gorteddus, ferrus, ferrus de tundi, de brodai e donnia aina isgurda chi bolessit acutzada!”

Brai Piciau

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato.

Questo sito usa Akismet per ridurre lo spam. Scopri come i tuoi dati vengono elaborati.