Sa possidentzia e su proprietariu

Homine sardu a s'inghiriu de sant'Efis a Casteddu
Homine sardu a s'inghiriu de sant'Efis a Casteddu.

Candu est nasciu babbu miu, in su 1902, Pauli, sa bidda mia, contat, prus o mancu 6.000 pressonas e in cussu annu fint nascius 108 maschixeddus e 119 femineddas. Sa bidda non fiat manna e cresciat pagu. Su tzensimentu de su 1848 iat contau 2.484 pressonas e cussu de s’annu prima, su 1901 ndiat contau 5.700. Sa possidentzia fiat in is manus de pagu prus de 1.000 famillias ma su noranta po centu de sa genti biviat de agricoltura e ci fiant possidentzias mannas chi donanta de bivi a genti meda e possidentzias piticas chi, casi sempri, donanta de bivi sceti a is proprietarius poita, in bidda, non s’est mai connotu de lassai sa sienda tot’a unu. Candu arribat su momentu de pretziri, donnia fillu bolìat s’arrogu’e sa domu, un’arrogu ‘e donnia bingia e donnia terra. Nisciunu boliat arrennuntziai a una prutzioni chi ddi premitessit de traballai in su suu. Mancai ddi tochessit unu juali sceti, nisciunu boliat lassai a is atrus sa bingia bona e si pigai sa mala e po cussu, immoi, sa possidentzia est pagu e istramancada. A pagu a pagu su traballu in su sartu non bastàt prusu a pesai sa famillia e medas paulesus ant incumentzau a non traballai prus in su sartu e si funt acunnotaus a fai atrus traballus.
A prima ci fiant sceti proprietarius mannus e piticus. Is mannus teniant serbidoris e pigànt po giorronnaderis is proprietarieddus chi possidìant pagu cosa e fiant obrigaus, po si bivi, de agiudai s’arregorta, andendi a giorronnada. Su traballu non mancàt e, totu s’annu, sa giorronnada fiat sigura. Candu poi, non ci fiat cos’ ‘e fai in su sartu, ci fiat sempri sa salina chi donàt de traballai…
Sa giorronnada in su sartu incumentzàt a su spanigadroxu e si traballàt fintzas doxi e catodix’ oras. Faci ‘a is noi si fiat su primu smurzu: pan’e casu, gureu, gicoria, cardu mulentinu, tamatas, segundu su tempus o un’arengada e po buffai, unu cichedd’ ‘e priciolu, candu ci fiat. Ondeghinò sa cubedd’ ‘e s’acua! A pustis s’amesudì si fiat su segundu smurzu.
Sa giorronnada fiat a 1,25/1,50. Is piciocheddus, ca intzandus no si usat’ i andai a iscola, pigànt de 30 a 70 centesimus e is feminas, de 60 a 80. In tempus de messa e treula, pagànt fintzas 3 francus a giorronnada e, is feminas, po binnennai dd’as pagànt fintzas unu francu.
In sa possidentzia manna is cosa fiant drivessas. Is serbidoris traballànt totu s’annu cun su propriu meri. S’acordu si fiat sempri a cabudannu, po santu Millanu, sceti a fueddu e chen’e paperi scritu e sighiat di annu in annu fintzas a candu o s’unu o s’atru non essit ditzidiu de d’olli sciolli. Dognia meri teniat is serbidoris a tenor’ ‘e sa sienda.
A capu de totus is traballantis, serbidoris e giorronnaderis, fiat su sotzu chi, puru traballendi coment’e totus is atrus, arrespundiat a su meri, de totu is traballus. Pigàt, a s’annu, de 200 a 300 francus, s’arregorta de unu moi a orgiu, unu a faa, unu a trigu. Donnia mesi arricìat unu moi de trigu e 2,50 o tres francus in dinai po s’ingaungiu.
Su carradori benìat a pustis de su sotzu. Atendiat a totus is traballus a ca s’imperànt is bois e tenìat, suggetu a issu, po agiudu, su boinaxu. Issu puru fiat pagau a s’annu cun 100/200 francus e arricìat, a su mesi, pagu de mancu de lori e de dinai po ingaungiu. A su boinaxu donànt 150 francus a s’annu, unu moi de trigu e 2,50 o tre francus a su mesi. Su tzeracu fiat su serbidori antzianu e fiat dogna traballu. Arricìat a s’annu de 70 a 90 francus e is loris comenti su carradori. A totu cussus serbidoris s’acciungiant sotzixeddus e tzeracheddus, medas o pagus a tenor’e sa sienda ‘e su meri.
Chini teniat possessu atesu de bidda, ddu fiat castiai a su gordianu chi biviat innias in sa domu e atendìat a tot’is traballus cun sa mulleri e is fillus.
Su meri podiat disponni de is serbidoris a totu dì e a totu noti segundu is abisongius. Is serbidoris coiaus biviant donniunu in domu sua cun sa propria famillia. Su sotzu, bagadiu o coiau, bivìat in dom’ ‘e su meri allogiau bastanti beni. Tot’is atrus invecis, biviant totus impari, mancai in d’unu aposentu sceti, cun quatru perdas po forredda e is istojas, a gir’a giru po si corcai..
Medas bortas, su meri puru, totu sa cida crocàt a istoja in su sartu, candu is prutzionis fiant atesu e non si podiat torrai a bidda donnia merì. Aiaiu mi contàt ca su lunis, a su chitzi, cun su babu, s’atuànt donniunu una bertula e partiant, a pei, a Modulu, 25 chilometrus, e… a si biri…a su sabudu a merì.

Brai Picciau

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato.

Questo sito usa Akismet per ridurre lo spam. Scopri come i tuoi dati vengono elaborati.