Festas de biddha mia, zente bestida cun ispoglias noas

Martedì 29 Gennaio 2013 – Laboratorio linguistico – Continuano “sos atopios”, gli incontri mensili “in Limba”, lingua materna al Circolo Su Nuraghe di Biella – appuntamento ogni ultimo martedì del mese, ore 21 – ingresso libero

carru a boes
A sa festa cun su carru a boes.

In s’ultimu atopiu fatu in su Circulu Su Nuraghe de Biella amus faedhadu dei sas festas de ‘idha, e ognunu ada faedhadu de cusasas festas mannas chi si faghent in ammentu de santos. Deo apo faedhadu de cussas de bidha mia.
Ogni gruppu de trabagliadores ana de faghere sa festa isoro, onzi santu ada sa bandhela sua, chi sunt totu arrimunidas in sa cheja manna de s’Imaculada. In tempus bonu, dae su mese de lampadas, cominzant a faghere sa chilcadorìa; su cumitadu andhada de domo in domo, narendhe: “semus pedendhe pro sa festa de santu … (narende su numene de su santu) “. Si faghet basare sa bandhela de isse e ti dana s’immagineta; tue, tando, dasa calchi cosa pro sa festa, agurendhe a faghere “bella” festa.
Si cominza cun “Su Babu Eternu totu poderosu”, festa manna de sos carretoneris; oe est sa de sos autistas, zente brava chi si sunt unidos in d’unu comitadu, cun s’iscopu de aconzare sa cheja. Ana apidu meda fastizos ca donzi cosa deviat essere aprovada dae sa Supraintendhenzia, pèro bi sunt resesidos ed est istada una sodifazïone manna meda; oe bi fachent totu sas zerimonias: batijmos, afidos e ateras cosas; ana fatu rinaschere sa festa onzi annu in sa die sua.
In lampadas b’est S’Antoni, una cheja affaca a bidda. Su comitadu e sa zente andana a cheja manna a caddhu e a pe’ a leare sas badhelas de totu so santos, ana essere una bindhichina, e in prunzesione cun su preideru cantendhe e preghendhe si andhada a cheia, si aiscultada sa missa, cun sos cavalerizos fachede s’ardia in tundu a sa cheja pro tre boltas: primma a una parte e, pustis, a s’atera, saludendhe sempre cun sas bandhelsa e frimmendesi onzi borta a dainanti de cheja. Candho totu est finidu, si faghet s’inghiriu e si torrada a cheja manna a che torare sas bandhelas.
Su bellu est sa zente estida cun sas ispoglias noas; sa iddha adobada a festa, cun sas bancarellas de turrone; giocos pro sos pizinos, cun sas trumbitas chi s’intendhene dae una carrela a s’atera; su palcu in sa piata pro sos cantadores o poetes e su complessu musicale pro sos zovanos e ateras atrazïones.
Gosi est, sa matessi cosa, pro Santu Juanne.
Su primu de austu, Nostra Segnora de Sos Anghelos, este sa festa de sos fraigamuros, si faghet semper in cheja manna. Comente tradizione, bogana Nostra Segnora in prunzesione e totta sa iddha si devet preparare, pulendhe carrelas, ponzendhe piantas e flores, comente in donzi idha de Sardigna; si bestini a festa sos passizzeris e sas terrazas cun tendhas, faunas, mantas e lentolos ricamados a manu.
Candho est passendhe sa Madonna, sa zente, preghendhe e cantendhe, betana flores comente una beneditzione e, poi tres oras, s’arrivu in cheja e si cantat Missa. Sa festa continuat tuttu su sero finzas a sa die a poi.
A su Otto de austu amus sa festa de Nostra Segnora De Bona Era. Sa cheja, posta in su puntu pius altu de su monte Tuffudesu, a 780 metros, dedicada a tottus sos emigrantes, organizada dae sos ballerinos de su “Gruppu Tuffudesu”, est solu una festa religiosa, cun sa bandhela a caadhu, s’ardia ei sa Missa manna.
Su Deghe de austu amusu a Santu Larentu, festa de sos molinalzos in d’una frazïone. In tempu sou b’aiat 36 mulinos e duos batitores pro su fresi, distante dae sa idha mia ses chilometros. In sa prunzesione b’ada badhelas medas ca bi enint dae ateras bidhas vicinu: Sennuri e Soso; in iscolta a su santu bi sunt sos fusileris e istana sempre isparendhe a salve cun rimbombu in sas roccas altas.
Est inue chi est suzesu, “una rocca furada a Deus” ruta supra de una domo chi at mortu su pizzinu in su iogulu. Dae custu avvenimentu Antoni Istrina, cumpagnu meu de iscola, at iscrittu sa cantone “badhe lontana”.
A fine de austu, sa festa de Santu Sabustianu, chi faghent sos pastores chi no ana mancu cheja (est s’unica chi apo idu in vida mia ifalciada dae su Cumune, segnalu malu, infatis, candho ndhe lana betata, a s’operaiu de sa festa li ana bruiadu su cuile); sos pastores bi tenent meda a sa festa: su movimentu cominza dies primma, idedhe cadhos in bidha a ferrare; sa zente pedendhe sos costumes dae una domo a satera; preparendhe dulghes. No b’ada domo chi siat interessada ca sa bidha est meda pastorale.
Gosi sunt sas festas de bidha mia.

Cun salude,
Gavinu

Missa cantada, fragu de bruvura, de petza e de pisci arrustu

Is festas e is usantzias de Pauli – 2ª parte

Nostra Sinniora de Munserrau
Pauli, 8 de Cabudannu, Festa manna de Nostra Sinniora de Munserrau.

S’urtima borta si seus lassaus chistionendi de is festas e de is usantzias de sa bidd’e Pauli fintzas a su mesi de lamparas. Oi ndi sorigaus a chistionai partendi de su mesi de treulas. Mesi de traballu mannu chi impenniada totus, mannus e piticus: sa messa, sa treuladura in is tres axrolas chi tenemus e poi s’incungia de loris, trigu e palla, de manera chi abbarrat pagu tempus po fai festas. Una cosa perou si fiat: sa Festa de sa Spiga. In donnia domu si scioberant is cabitzas prus bellas, cun is aristas nieddas e si ndi fiat unu bellu matzu: sa Spiga, chi, totu beni cuncordada cun froris e frocus, su segundu dominigu de su mesi si portat a cresia: fiat su presenti a Deus po torradura ‘e gratzia po s’arregorta. Su trigu arregortu beniat pistau cun su mallu ‘e linna, faina de sa cali fiat incarrigada sa famillia de aiaiu miu. Su ranu benia molliu e portau a i mongias de crausura de Casteddu po fai is ostias. Sa canna, beni lichidia e amatzada segundu sa grussaria, aiaia dda imperat, totu s’annu, po fai su strex’e fenu.
In austu cumentzant is festa mannas. Su noi, a mericeddu partiat Santu Lorenzu a sa cresiedda sua, in su sartu, in prucessioni: su santu in su gocciu tragau de su mellus ju de bois de bidda e acumpangiau de ominis e feminas a cuaddu. Sa noti ci fiant is cantadoris e meda genti andat a ddus ascurtai. S’icrasi, su dexi sa festa fiat totu in si sartu cun paradas, missa cantada cun sramoni, bateria cun su fragu de sa bruvura amesturau a su fragu de sa petza e de su pisci chi fiat arrostendi tot’in giru. A mesu merì ci fiant is cuaddus curridoris, ancora una missa e poi su santu torrat a bidda, scuriga e no iscurigat cun is candelas de su gociu allutas. Dopu s’atefitziu ci fiat sa musica.
Su quindixi de austu andamus totus a Ceraxus po sa festa de s’Assunta e sa bi’e Ceraxus si preniat de cambaradas chi andant a sa festa.
Arribau su mesi de cabudannu, propriu candu totus incumentzant a aprontai po sa binnenna, ci fiat sa festa de Nostra Sinniora de Munserrau, sa festa prus manna po sa bidda, sa festa de sa patrona.
Donnia merì ci fiat sa novena fintzas a sa vigilia. Intretantu fiant calaus a bidda i barracaius chi, totu a longu in s’arriu poniant is paradas cun donnia bene de Deus: turronis, cixiri arrostiu, nuxi e nuxedda, turras e talleris e palias de forru, pitiolus e sonallas, cannacas e collanas de peddi po su bestiamini, cadinus de pressiu codiànu chi ddu naramus propriu pressiu de Nostra Sinniora, muntonis de arrevunellu, arreiga, apiu e card’i otu. In sa pratzita de sa cresia ci fiat su palcu totu beni mudau de muta; finia s’urtima missa de sa novena, bessiat sa prucessioni. Apustis cena, pigamus is cadireddas e andamus a ascurtai is cantadoris. A nosu giovoneddus e giovoneddas perou si praxiat de prusu fai s’andetorra in su passillu de s’arriu, a manu ‘ereta is chi artziant e a manu manca is chi calant, ciaciarrendi e castiendisì a pari; ci podiat essiri s’intzimia de calincunu fastigiu. S’incras i missas fiant totus in sa cresiedda cun grandu acudìa de genti fintzas de Casteddu e de is biddas di acanta. Sa missa cantada perou si fiat in cresia manna: si portat, in prucessioni sa statua, de cresia sua a cresia manna e apustis de sa missa ci dda torrant. Sa festa sighiat po tres disi.
In su mes’e ladamini in bidda no ci fiat nisciuna festa ma is Paulesus andànt a sa festa de santu Luxori a sa cresiedda in su sartu chi fiat prus acanta a Pauli che a Ceraxus chi fiat sa festa. Medas Paulesus andànt puru a Sant’Arega a Deximu e a Santa Fida a Serrenti.
In su mes’e donniasantu in donnia domu si fiant is pabassinas e cun sa saba noa su panesaba. Si andàt a campusantu portai is froris a i mortus e su cuatru fiat festa natzionali. De pratz’e iscola partìat su corteu: is piciocheddus de iscola in fila, sa musica e totu sa genti cun i bandieras, fintza a s’Asilu chi fiat monumentu natzionali po is arrutus in gherra. Apoi chi sa musica iat sonau “Il Piave mormorava“, su podestadi s’affaciàt a su balconi e ligiat su proclama de Armandu Diaz.
In su mes’e idas sa Paschixedda fiat afestada ne prus e nemancu cumenti in totu is atras biddas: sa not’e cena, sa miss’e amesunotis e s’incras su prangiu de is famillias arreunias.

Brai Piciau

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato.

Questo sito usa Akismet per ridurre lo spam. Scopri come i tuoi dati vengono elaborati.